Literatuur

• Driver, R., Squires, A., Rushworth, P. & Wood-Robinson, V. (1994). Making Sense of Secondary Science – Research into Children’s Ideas. London: Routledge.
• Ottevanger, W., Oorschot, F., Spek, W., Boerwinkel, D.J., Eijkelhof, H., De Vries, M., Van der Hoeven, M. & Kuiper, W. (2014). Kennisbasis natuurwetenschappen en technologie voor de onderbouw vo. Een richtinggevend leerplankader. Enschede: SLO.

Hulpmiddelen

Demonstraties –

Een rijke bron van demonstraties met aandacht voor begripsontwikkeling zijn de boeken Showdefysica (Frederik et al, 2015) en Showdefysica2 (Frederik et al, 2017).

• Frederik, I., Van den Berg, E., Te Brinke, L., Dekkers, P., Sonneveld, W., Spaan, W. & Van Woer­kom, M. (2015). ShowdeFysica. Utrecht: NVON.
• Frederik, I., Van den Berg, E., Te Brinke, L., Dekkers, P., Pols, F., Sonneveld, W., Spaan, W., Van Veen, N. & Van Woer­kom, M. (2017). Showdefysica2. Utrecht: NVON.

Leerstofopbouw – Het boek Teaching Secondary Physics (Sang, 2000) geeft suggesties voor de leerstofopbouw in met name de onderbouw voor de onderwerpen energie, geluid, licht en golven, krachten, elektriciteit en magnetisme, zonnestelsel en heelal, en radioactiviteit. Het boek Five Easy Lessons – Strategies for Successful Physics Teaching (Knight, 2004) geeft suggesties voor de leerstofopbouw in met name de bovenbouw voor onderwerpen als mechanica, energie, trillingen en golven, elektriciteit en magnetisme, en quantumfysica.

• Sang, D. (Ed.) (2000). Teaching Secondary Physics. London: John Murray.
• Knight, R.D. (2004). Five Easy Lessons – Strategies for Successful Physics Teaching. San Francisco, CA: Addison Wesley.

Begripsvragen – In de paragrafen 4.2.1 t/m 4.2.4 en 4.2.6 t/m 4.2.8 over de verschillende leerstofdomeinen op deze handboekwebsite is een verzameling begripsvragen opgenomen, voor zover mogelijk in verschillende vormen: meerkeuzevragen, tekenvragen, open vragen en ordeningsvragen (zie paragraaf 3.5.1 in het handboek). Deze begripsvragen zijn gericht op het begrijpen van en het redeneren met natuurkundige begrippen, relaties en modellen op een kwalitatief of semi-kwantitatief niveau. Het zijn dus geen vragen die toewerken naar de oplossing van een aan een context (of praktijksituatie) ontleende (centrale) vraagstelling, waarbij ‘rekenwerk’ vaak onvermijdelijk (want: functioneel) is. Of, met andere woorden: het zijn geen vragen die passen bij de context-conceptbenadering. Dat wil overigens niet zeggen dat ‘begripsvragen in context’ niet mogelijk zouden zijn. Maar soms is het om didactische redenen – begripsontwikkeling is toch duidelijk iets anders dan probleemoplossen – en om pragmatische redenen – zoals het beschikbare, hieronder genoemde bronnenmateriaal – beter verschillende aspecten (tijdelijk) van elkaar te scheiden.

In het document Peer instruction op de handboekwebsite bij paragraaf 3.5.1 is kort aangegeven hoe deze begripsvragen in de lespraktijk kunnen worden ingezet voor de diagnose van begripsproblemen en voor de begripsontwikkeling van leerlingen. Uit dit document blijkt dat ‘interactie’ daarbij een sleutelwoord is. Het ontwikkelen en/of toetsen van ‘begrip’ vraagt om interactie tussen leerlingen en om interactie tussen leerlingen en leraar. Leerlingen moeten met elkaar (in bijvoorbeeld twee- of drietallen) in discussie over het antwoord op de vragen en de bijbehorende uitleg of redenering. En de leraar moet de leerlingen niet alleen bevragen op hun uitleg of redenering, maar daar ook goed naar luisteren en het door de leerlingen naar voren gebrachte voorzichtig interpreteren in termen van wat we weten over de intuïtieve denkbeelden en manieren van redeneren van leerlingen (en ook: in termen van wat we daar nog niet van blijken te weten). Het heeft dus weinig zin om leerlingen – individueel of in kleine groepen – hun antwoorden te laten controleren aan de hand van bijvoorbeeld een ‘antwoordenboek’. Daarom is een dergelijk hulpmiddel dan ook niet in de verzamelingen begripsvragen opgenomen.

De voor een aantal leerstofgebieden verzamelde begripsvragen zijn ontleend aan het hieronder genoemde bronnenmateriaal, aangevuld met vragen die gebruikt zijn in vakdidactisch onderzoek naar intuïtieve ideeën van leerlingen. In alle gevallen zijn de uit deze bronnen overgenomen begripsvragen bij het ‘vertalen’ in meer of mindere mate ingekort, uitgebreid, gecombineerd of anderszins aangepast.

• Mazur, E. (1997). Peer Instruction – A User’s Manual. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Hewitt, P.G. (1998). Conceptual Physics. Reading, MA: Addison Wesley.
• O’Kuma, T.L, Maloney, D.P. & Hieggelke, C.J. (2008). Ranking Task Exercises in Physics. San Francisco, CA: Addison Wesley.
• Giancoli, D.C. (1998). Physics – Principles with Applications. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Redish, E.F. (2003). Teaching Physics with the Physics Suite. Hoboken, NJ: Wiley.
• Knight, R.D. (2004). Five Easy Lessons: Strategies for Successful Physics Teaching. San Francisco, CA: Addison Wesley.