Literatuur

• Abrahams, I. & Millar, R. (2008). Does practical work really work? A study of the effectiveness of practical work as a teaching and learning method in school science. International Journal of Science Education 30(14), 1945-1969.
• Hodson, D. (1993). Re-thinking old ways: Towards a more critical approach to practical work in school science. Studies in Science Education 22, 85-142.
• Hofstein, A. & Lunetta, V.N. (1982). The role of the laboratory in science teaching: Neglected aspects of research. Review of Educational Research 52, 201-217.
• Hofstein, A. & Lunetta, V.N. (2004). The laboratory in science education: Foundations for the twenty-first century. Science Education 88(1), 28-54.
• Lunetta, V.N., Hofstein, A. & Clough, M.P. (2007). Teaching and learning in the school science laboratory – An analysis of research, theory, and practice. In S.K. Abell & N.G. Lederman (Eds.), Handbook of Research on Science Education (pp. 393-431). Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Van den Berg, E. & Buning, J. (1994). Practicum: leren ze er wat? NVOX 19(6), 245-249.

Achtergrond

Practicumveiligheid – De NVON-website Veilig practicum geeft informatie over onder andere (onveilige) proeven, chemische stoffen en de Arbo wet- en regelgeving. Met de checklists op de website is periodiek (eens in het jaar) te beoordelen of aan alle aspecten rond practicumveiligheid is voldaan. Er zijn onder andere checklists voor de lokalen, het werken erin, het werken met chemicaliën en de instructie van leerlingen.

Gasaansluiting – Er zijn gemeenten en schoolbesturen die bestaande scholen van het gas afsluiten in het kader van de energietransitie. Bij nieuwbouw is er geen verplichting meer om een gasaansluiting aan te leggen. Het artikel hieronder gaat in op de consequenties voor het aanbod van de practica bij de natuurwetenschappen en de alternatieven voor de wegvallende gasaansluiting.

• Mol, F. (2020). NVON-advies alternatieven ‘school van gas af’. NVOX 49(5), 267.

Practicum en conceptmapping – Het artikel hieronder bespreekt een onderzoek naar de inhoud van de gesprekken die leerlingen voeren tijdens het uitvoeren van een practicum en het maken van een conceptmap (zie paragraaf 3.5.3 in het handboek): helpt de door leerlingen reeds verworven theoretische kennis hen bij het uitvoeren van de activiteit, en genereert de activiteit voor de leerlingen nieuwe theoretische kennis?

• Goedhart, M. (2014). Overbruggen van onderzoek en onderwijs (3). Practicum en conceptmapping. NVOX 39(4), 172-174.

Het artikel hieronder geeft een samenvatting van het onderzoek naar de effectiviteit van practica als werkvorm bij het verwerven van vakinhoudelijke kennis.

• Van de Sande, R. (2018). Theorie leren via practica? NVOX 43(5), 264-265.

Het artikel hieronder geeft een samenvatting van het onderzoek naar de beste manier om demonstratie- en kookboekpractica, vrije onderzoeksopdrachten en nog vele andere vormen van praktisch werk op een school te organiseren.

• Woldhuis, E. (2018). Goed praktisch werk – Tien kwaliteitscriteria uit het Verenigd Koninkrijk. NVOX 43(7), 382-383.

Getting Practical – Getting Practical is een in Groot Brittannië ontwikkelde cursus om docenten te helpen om praktisch werk in de bètavakken effectief vorm te geven. De cursus wordt vertaald en verder ontwikkeld om ook in het Nederlandse onderwijs (basisschool en voortgezet onderwijs) te gebruiken. Een aantal bètasteunpunten biedt de Cursus Getting Practical aan binnen hun nascholingsprogramma. Ook wordt de cursus, op verzoek, gegeven op scholen.

Praktische opdrachten en profielwerkstuk – Achtergrondinformatie over de opzet en uitvoering van praktische opdrachten en het profielwerkstuk is te vinden bij paragraaf 5.3 over Onderzoeken op deze handboekwebsite.

Lesmaterialen

Lespraktijk – Achtergrondinformatie over practicumwerkbladen, practicumverslagen en practicumbeoordeling is te vinden in de volgende stukken:

• Practicumwerkbladen
• Practicumverslagen
• Practicumbeoordeling

De volgende bronnen leveren inspiratie en aanvullende ideeën voor het vormgeven van (open) onderzoek door leerlingen in de onderbouw havo/vwo en het vmbo.

• Dorenbos, V. (1998). Meer vrijheid bij het meten met dataloggers. NVOX 23(10), 585-587.
• De Vries, F.T.M.E. & Mooldijk, A.H. (2000). Beginnen met dataloggen in het practicum. NVOX 25(5), 225-227.
• Hooyman, K. (2005). Meer doen met videometen. NVOX 30(1), 25-26.

Practicumwerkbladen – De in enkele cursusactiviteiten genoemde practicumwerkbladen staan onder de volgende links:

• A     Op het water staan
• B     Spelen met water
• C     Evenwicht bij hefbomen
• D     Een hefboom in evenwicht
• E     Hijsen met katrollen
• F     Energieverbruik van een elektrisch apparaat
• G     Fruit als spanningsbron
• H    De spanningzoeker
• I      Suiker oplossen
• J      De specht
• K     Fietsremmen
• L     Buiging
• M    Valversnelling
• N     Oscilloscoop
• O     Fotocel

Practicumtoetsen – Het Cito heeft in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw een aantal practicumtoetsen uitgegeven. Deze Cito-practicumtoetsen zijn niet meer beschikbaar, maar onder de link hieronder staat – ter inspiratie, onder andere voor het zelf ontwerpen van practicum­toetsen – een (enigszins bewerkt) voorbeeld.

Eén van de kenmerken van dit voorbeeld van een practicumtoets is een driedeling in voorbereiding, uitvoering en conclusies. Na het eerste deel van de toets – de voorbereiding – leveren de leerlingen het bij het betreffende werkblad horende antwoordblad in, en krijgen ze het werk- en antwoordblad van het tweede deel van de toets. In dat tweede deel, waarin het om het verzamelen van de meetresultaten gaat, wordt de meetprocedure voorgeschreven, zodat leerlingen hier niet benadeeld kunnen worden door onjuiste antwoorden op de vragen over die meetprocedure in het eerste deel. Na het tweede deel van de toets leveren de leerlingen het bijbehorende antwoordblad weer in, en krijgen ze het werk- en antwoordblad van het derde deel van de toets. In dat derde deel, waarin het om het trekken van conclusies uit de meetresultaten gaat, worden de meetgegevens aangeboden, zodat leerlingen hier niet benadeeld kunnen worden door onjuiste metingen in het tweede deel. Bij een dergelijke opzet van de practicumtoets kunnen de verschillende practicumvaardigheden van de leerlingen zo objectief mogelijk worden ‘gemeten’. In de (uit de nog beschikbare oorspronkelijke documentatie samengestelde) docentenhandleiding van deze practicumtoets is aangegeven om welke practicumvaardigheden het daarbij gaat, en hoe deze met behulp van een correctiemodel beoordeeld kunnen worden.

• Cito-practicumtoets natuurkunde 5-havo: De Boksbal | Docentenhandleiding

Hulpmiddelen

Verslaginstructie en -beoordeling – Enkele algemene – naar eigen inzicht aan te passen – hulpmiddelen voor de verslaginstructie en verslagbeoordeling staan onder de volgende links:

• Verslaginstructie
• Verslagbeoordelingsformulier

Het artikel hieronder geeft een alternatief voor het laten schrijven van practicumverslagen.

• Pols, F. (2019). De Scientific Graphic Organizer – Een alternatief voor practicumverslagen. NVOX 44(8), 410-411.

Practicummaterialen – Leermiddelenfirma’s zoals Eurofysica, Vos Instrumenten en Breukhoven bieden een rijk assortiment aan practicummaterialen.

Het Centre for Microcomputer Applications (CMA) ontwikkelt ICT-gereedschap (hardware, software en lesmateriaal) voor gebruik in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs, onder andere voor het vak natuurkunde. Het softwarepakket Coach van CMA is te gebruiken voor meten (waaronder dataloggen), sturen en regelen, videometen, modelleren en dataverwerking. Bovendien zijn er animaties mee te maken. Het document hieronder zet de verschillende mogelijkheden van Coach7 kort op een rij. Alternatieven voor Coach van CMA zijn Vernier en Pasco.

• Meten, sturen en modelleren met Coach7

Cursusactiviteiten

• Practicum voorbereiden en begeleiden
• Practicumwerkbladen ontwerpen
• Practicumverslagen en feedback geven
• Practicumwerkblad: gesloten of open | Docentenhandleiding
• Practicum en leerstofopbouw
• Practicum en leerstofopbouw: beeldvorming | Docentenhandleiding
• Open onderzoek en feedback geven
• Practicumveiligheidsquiz | Docentenhandleiding
• Practicumveiligheid | Docentenhandleiding